ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

TMHMA ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

Υποψήφιος Διδάκτωρ

Πάσσου Μαρία Χριστιάνα

Τίτλος Διδακτορικής Διατριβής

Κριτική έκδοση του ΠΑΣΤΟΡ ΦΙΔΟΣ του Μιχαήλ Σουμμάκη

Επιβλέποντες

Επιβλέπων Καθηγητής : Κακλαμάνης Στέφανος

Μέλη Επιτροπής : 

(1) Κακλαμάνης Στέφανος

(2) Πολίτης Αλέξης

(3) Βάσσης Ιωάννης

Στοιχεία Διατριβής

Έναρξη Διδακτορικής Έρευνας : 01/09/2010

Ημερομηνία Υποστήριξης Διδακτορικής Διατριβής: 14/10/2014

Εγκεκριμένος Π/Υ: 45.000

Περίληψη

Η εργασία αυτή αποτελεί κριτική έκδοση του δράματος Ποιμήν Πιστός, το οποίο τυπώθηκε το 1658 στη Βενετία. Ξετυλίγεται σε δύο μέρη: το πρώτο αφορά στην παρουσίαση του κριτικά μεταγεγραμμένου και αποκασταστημένου ποιητικού κειμένου, το δεύτερο στην εξέταση σημαντικών φιλολογικών ζητημάτων του έργου καθώς και θεμάτων που σχετίζονται με τον συντάκτη του και το πνευματικό περιβάλλον από το οποίο προήλθε.

Το 1658 τυπώθηκε στη Βενετία η ποιμενική τραγικωμωδία Ποιμήν Πιστός, η οποία ήταν μετάφραση του δημοφιλούς ιταλικού έργου Pastor Fido του G. Guarini Ο μεταφραστής, Μιχαήλ Σουμμάκης, προορίζοντας πιθανότατα το πόνημά του για το νησί καταγωγής του, την Ζάκυνθο, επιστάτησε προσωπικά στην εργασία εκτύπωσης και σήκωσε το οικονομικό της βάρος με τη βοήθεια του συμπατριώτη του Νικολάου Κομμούτου.

Το ιταλικό ποιμενικό Pastor Fido ήταν ένα πρωτοποριακό για την εποχή του δράμα, δομικά καινοτόμο (νεωτερικό) και κλασικιστικό, τολμηρό και σεμνότυφο. Πριν ακόμη την ολοκλήρωση και τη δημοσίευσή του δέχτηκε τα πυρά της κριτικής για την τραγικωμική του φύση (παραβίαση της ακεραιότητας της κάθε πράξης), για την ρητορική (α-δραματικότητα, ανάρμοστη ευγλωττία ταπεινών προσώπων) και την ανηθικότητά του.

Το Ποιμήν Πιστός δεν ήταν η μοναδική προσπάθεια ελληνικής απόδοσης της ποιμενικής τραγικωμωδίας του Guarini. Είχε προηγηθεί μια άλλη, γνωστή ως Πιστικός Βοσκός, από Κρητικό πιθανώς συντάκτη, σε κρητική γλώσσα. Το Πιστικός Βοσκός, βάσει πολλών τεκμηρίων, χρησιμοποιήθηκε μαζί με το ιταλικό έργο από τον Επτανήσιο μεταφραστή. Η παλαιότερη έρευνα, η οποία είχε επισημάνει την επίδραση της προγενέστερης μετάφρασης στην επτανησιακή, θεωρούσε ότι η πρώτη ήταν πιστότερη και ποιητικά σπουδαιότερη από την κατοπινή. Παρόλ᾽ αυτά, ενδελεχέστεροι συγκριτικοί έλεγχοι (ανάμεσα στα έργα) δεν επιβεβαιώνουν αυτές τις εκτιμήσεις. Αποδεικνύουν πρώτον, ότι η μετάφραση του Σουμμάκη ήταν στην πραγματικότητα η πιο πιστή, δεύτερον, ότι η αξία της έγκειται στην ακριβή αναπαραγωγή της ποιητικής του πρωτοτοτύπου. Η νεότερη ελληνική απόδοση του Pastor Fido εξαρτήθηκε φραστικά από το Πιστικός Βοσκός, διαφοροποιήθηκε όμως από αυτό σε επίπεδο αισθητικής. Ο Κρητικός, επιφέροντας πολλές μεταβολές στο ιταλικό δράμα, το αντιμετώπισε με δισταγμούς όμοιους με εκείνους της ιταλικής κριτικής• ο Σουμμάκης, αντίθετα, έδωσε στην ποιητική του ξένου έργου σχεδόν ολοκληρωτική αποδοχή.

Η συγκρότηση του Ποιμήν Πιστός διασταυρώνεται όχι μόνο με το πρωτότυπο, αλλά και με τον κανόνα που είχε διαμορφώσει το δράμα της κρητικής ακμής καθώς και με την ποιητική παράδοση του καιρού του. Η δομή του Προλόγου και η στιχουργία του αποτελούν σημεία επαφής του με το κρητικό θέατρο. Η γλώσσα του, αν και δηλώνει την εξάρτησή της από κείμενα της κρητικής λογοτεχνίας, ωστόσο διαφοροποιείται από αυτά, πλησιάζοντας άλλους σύγχρονους συγγραφείς (Μοντζελέζε, Μπουνιαλή κ.α.).

Λέξεις κλειδιά

editioprinceps, ιστορία νεοελληνικών εντύπων, κριτική αποκατάσταση, ποιμενικό δράμα, τραγικωμωδία, κρητοεπτανησιακή λογοτεχνική παραγωγή, ιταλικό πρωτότυπο

Παραδοτέα - Δημοσιεύσεις

1) Μαρία Χριστιάνα Πάσσου, "Οι δύο ελληνικές μεταφράσεις του Pastor Fido του Guarini. Δεδομένα και ζητούμενα", Πρώιμη Νεοελληνική Δημώδης Γραμματεία. Πρακτικά του 6ου Διεθνούς Συνεδρίου Neograeca Medii Aevi, Ηράκλειο 2012

2) Μαρία Χριστιάνα Πάσσου, «Ποιμήν Πιστός, Βενετία 1658: ζητήματα κριτικής έκδοσης». Πρακτικά της 6ης Συνάντησης Εργασίας Μεταπτυχιακών Φοιτητών του Τμήματος Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα 2012

4) Ο Μιχαήλ Σουμμάκης εκ πόλεως Ζακύνθου (κεφ. Εισαγωγής)

5) Γλωσσάρι(ανολοκλήρωτο)

6) Ποιμήν Πιστός (1658) Κριτική έκδοση

7) Μια άλλη ανάγνωση της Πανώριας του Χορτάτση

8) Μαρία Χριστιάνα Πάσσου, «Σκέψεις για τις δομικές και ερμηνευτικές συντεταγμένες της Πανώριας του Γ. Χορτάτση». Χαρτογραφώντας τη δημώδη λογοτεχνία [12ος -17ος αι.] Πρακτικά του 7ου Διεθνούς Συνεδρίου Neograeca Medii Aevi {υπό δημοσίευση }

9)Διατριβή: Μαρία Χριστιάνα Πάσσου, Μιχαήλ Σουμμάκη Ποιμήν Πιστός (1658), κριτική έκδοση με Εισαγωγή, Γλωσσάρι και Σχόλια, Ρέθυμνο (ανέκδοτη διδακτορική διατριβή που εκπονήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος Ηράκλειτος II) 2014.